مونا پورقادری، فاطمه محمدی نصرآبادی، مرتضی عبدالهی*، آناهیتا هوشیارراد*، محمدرضا خوش فطرت، فاطمه اسفرجانی، دلارام قدسی، مرجان عجمی، سید رضا سبحانی، علی میلانی بناب، مینا اسماعیلی، نسرین امیدوار، لیلا آزادبخت، یداله محرابی، مجید کاراندیش، محمدرضا وفا، حامد پورآرام، سید محمد حسینی، فرزانه صادقی قطب آبادی، الناز جعفروند، احمد اسمعیل زاده، حسین فرشیدی،
دوره ۱۹، شماره ۱ - ( بهار ۱۴۰۳ )
چکیده
سابقه و هدف: سبد غذایی مطلوب ابزاری علمی و قوی برای تدوین سیاســتهای غذا و تغذیه، برنامهریزیهای اجرایی و ارزشیابی عملکرد برنامهها در جهت تأمین امنیت غذایی و حفظ سلامت تغذیهای جامعه است. مطالعه حاضر در قالب یک پژوهش مقطعی با هدف الف) بازنگری سبد غذایی مطلوب برای جامعه ایرانی ۱۳۹۲ بر پایه اصول نظام غذا و تغذیه پایدار - به عنوان راهنمایی برای سیاستگذاری در حوزه غذا و تغذیه - و ب) تدوین سبد غذایی مطلوب پایدار و مقرون به صرفه ایران ۱۴۰۲ - به عنوان ابزاری ضروری در مطالعات و برنامه ریزی در حوزه رفاه و حمایت اجتماعی - انجام شد.
مواد و روشها: پس از اخذ نظرات صاحب نظران و ذی نقشان از حوزه های مختلف، داده های گزارش بررسی الگوی مصرف مواد غذایی و وضعیت تغذیه ای خانوار و فرد در کشور در سال ۹۸-۱۳۹۷ و اطلاعات پیمایش هزینه –درآمد خانوار مرکز آمار ایران به عنوان ورودی های مدل بهینه (مقدار واقعی مصرف گروههای غذایی توسط مردم، سهم کمی اقلام غذایی، متوسط و طیف قیمت گروههای غذایی، مقادیر مورد نیاز انرژی، درشت مغذیها و ریزمغذی ها) و همچنین جدول ترکیبات غذایی ایران استفاده شدند. انرژی، پروتئین و مواد مغذی برای گروههای سنی و جنسی بر اساس آخرین مراجع WHO/FAO تعریف شد؛ به طوریکه ۱۰۰٪ نیاز به انرژی در سبد غذایی مطلوب و دست کم ۹۵٪ نیاز به انرژی و ۸۰% نیاز به مواد مغذی کلیدی برای سبد غذایی مطلوب مقرون به صرفه (B۲, Vit. A, Fe, Ca) پوشش داده شود. ملاحظات راهنماهای غذایی ملی و بینالمللی با هدف ارتقاء سلامت و پیشگیری از بیماریها عبارت بودند از: چربی ۳۰-۱۵٪؛ کربوهیدرات ۷۵-۵۵٪؛ پروتئین ۱۵-۱۰٪؛ اسید چرب اشباع کمتر از ۱۰٪؛ قندهای ساده کمتر از ۱۰٪ انرژی؛ مجموع گروه سبزی و میوه بیش از ۴۰۰ گرم. Solver به عنوان افزونه ای از برنامه Excel، برای بهینه سازی مقادیر سبد غذایی مطلوب و مقرون به صرفه مورد استفاده قرار گرفت. بهمنظور اعمال ملاحظات پایداری، دو شاخص زیست محیطی ردپای آب و ردپای کربن برای سبدها محاسبه گردید.
یافتهها: مقادیر پیشنهادی سرانه مواد غذایی (گرم در روز) برای سبد غذایی مطلوب ایران-۱۴۰۲ عبارتند از: نان ۲۹۰؛ برنج ۷۰؛ ماکارونی ۲۵؛ حبوبات و مغزها ۳۰؛ سیب زمینی ۷۰؛ سبزیها ؛ میوهها ۲۰۰؛ گوشت قرمز ۳۰؛ گوشت سفید (مرغ و ماهی) ۶۰؛ تخم مرغ ۴۰؛ لبنیات ۳۰۰؛ روغنهای گیاهی مایع ۳۵ ؛ قند و شکر ۳۰. از میان ریزمغذیهای کلیدی، ریبوفلاوین و ویتامین A بیشتر از مقدار مورد نیاز و آهن و کلسیم در محدوده ۸۵-۸۰% نیاز تامین میشوند. سبد غذایی مطلوب طراحی شده برای سال ۱۴۰۲ در مقایسه با سبد غذایی مطلوب سال ۱۳۹۲، ۵% ردپای آب و ۲% ردپای کربن کمتری دارد. اندک افزایش پایداری زیست محیطی سبد غذایی مطلوب سال ۱۴۰۲ نسبت به سبد سال ۱۳۹۲، به طور عمده ناشی از کاهش سهم گوشتها، میوه و برنج و افزایش سهم حبوبات بوده است. افزایش میزان لبنیات یکی از دلایلی است که پایداری زیستی سبد غذایی مطلوب جدید را محدود کرده است.
نتیجه گیری: تغذیه صحیح و کافی حق انسان و پیش نیاز توسعه همه جانبه و پایدار جامعه است. سبدهای غذایی مطلوب و سبدهای غذایی مقرونبهصرفه گامی بزرگ به سوی آیندهای سالمتر و مرفهتر برای همگان است. چگونگی تدوین و اجرای سیاستها و برنامه های غذا و تغذیه در سطح کلان و اثرات و پیامدهای آن در سطح خانوار و فرد، در قالب یک برنامه جامع و مدون، بهطور مداوم باید ارزیابی و رصد شود.